بخش اول

بخش دوم

بخش سوم

ساختمان جوجه‌كشي:‏
مواد و تجهيزات مورد استفاده در ساختمان جوجه‌كشي بايد قابل تميز كردن و شستشو با فشار آب زياد باشند و در ‏اثر استفاده از مواد ضد عفوني كننده دچار خوردگي و فساد نشوند. كف سالن جوجه‌كشي بايد فاقد درز و يا برآمدگي ‏باشد تا از تكان شديد تخم‌ها در هنگام حمل و نقل جلوگيري به عمل آيد. تمامي اتاقها بايد داراي كانال زهكشي و ‏هواكش بوده، گوشه اتاق‌ها گرد و تمام وسايل برقي مورد استفاده در اين ساختمان بايد در برابر نفوذ آب مقاوم باشند.‏
توجه به اندازه دربها و راهروها نكته مهمي است كه در هنگام ساخت بايد مد نظر قرار بگيرد چرا كه وجود راهروهاي ‏تنگ و دربهاي باريك در ساختمان باعث ايجاد مشكلات عديده بخصوص در هنگام تغيير در ابعاد راكها كه بر اثر ‏تغيير ماشين ستر و يا هچر ايجاد مي‌گردد خواهد شد.‏
كف و ديوارهاي اتاق تا سقف بايد با كاشي سفيد پوشيده شده باشند تا وجود كوچكترين آلودگي در آنها مشخص ‏گردد، هر چند كه تميز بودن سطوح هيچ ارتباطي به پاكي و استريل بودن سطح نخواهد داشت.‏
توجه به كف سازي و ايجاد شيب مناسب سالن در جهت زهكشي‌ها از ديگر مسائل مهم ساختمان جوجه‌كشي است ‏چرا كه باقي ماندن آب پس از شستشو علاوه بر اتلاف وقت سبب افزايش بار ميكروبي و افزايش هزينه‌هاي ضدعفوني ‏محل خواهد گرديد. به طور كلي نبايد در هنگام ساخت و تاسيس ساختمان جوجه‌كشي هيچگونه صرفه جويي صورت ‏گيرد چرا كه اين امر علاوه بر كاهش توليد و جوجه درآوري منجر به افزايش هزينه‌هاي جاري در طي ساليان بعد ‏خواهد شد.‏
جمع آوري تخم از آشيانه:‏
شترمرغها به صورت يك روز در ميان و معمولاً در بعد از ظهرها تخم مي‌گذارند كه لازم است اين تخمها هر چه ‏سريعتر جمع آوري شده و به سالن جوجه‌كشي منتقل گردند. در مزارع پرورش شترمرغ يكي از تخم‌ها در لانه باقي ‏مانده و بقيه تخمها برداشته مي‌شوند، اين راهكار ساده شترمرغ را تشويق به تخمگذاري بيشتر مي‌نمايد. تخمهايي كه ‏مدت زمان بيشتري در آشيانه باقي مي‌مانند به چند علت از نظر جوجه درآوري ضعيفتر خواهند بود:‏
‏1.‏ غلت خوردن تخم در آشيانه توسط پرندگان بالغ
‏2.‏ در معرض سرما و آلودگي قرار گرفتن تخمها
‏3.‏ نفوذ آلودگي به لابلاي منافذ تخم
‏4.‏ قرارگرفتن تخمها در معرض نور خورشيد كه در نتيجه آن دماي داخل تخم بيش از حد افزايش خواهد يافت.‏
جمع آوري تخم در مزارع شترمرغ لزوماً با دست انجام گرفته و براي اين منظور بهتر است براي جمع‌آوري هر تخم از ‏يك دستكش يكبار مصرف و يا يك دستمال كاغذي سالم و تميز استفاده كرد، دليل انجام اين كار آن است كه دست ‏خود كارگر به علت جمع آوري تخمهاي متعدد از پن‌هاي مختلف َالوده شده و برداشت هر تخم احتمال انتقال ‏آلودگي و نفوذ ميكروارگانيسمها را به داخل تخمهاي ديگر افزايش مي‌دهد.‏
در هنگام جابجايي تخمها از هرگونه حركت شديد و ضربه پرهيز كنيد تا نطفۀ تخم دچار آسيب نشود براي رسيدن به ‏اين منظور مي‌توان از ابرهاي فشرده و يا ظرفهاي پلاستيكي جهت حمل تخم‌ها به ساختمان جوجه‌كشي استفاده ‏نمود.
ابر فشرده مورد استفاده در انتقال تخم شترمرغ‏
جهت ضد عفوني ابرها در پايان هر روز ابرها را شسته و در اتاق دود قرار داده تا هرگونه آلودگي آنها از بين برود. از ‏مشكلات جمع آوري تخمها در مزارع مي‌توان به دسترسي مشكل كارگرها به تخم‌هاي گذاشته شده در انتهاي هر پن ‏اشاره كرد. در نتيجه در برخي از مزارع براي آنكه بتوانند زمان و محل تخم گذاري حيوان را تحت كنترل داشته باشند ‏در زير سايه‌بان پن، لانۀ تخمگذاري مي‌سازند و درون آن تخمي كه قبلاً محتوياتش خالي و با مواد ديگر پرشده است ‏قرار مي‌دهند تا مرغ را ترغيب به تخمگذاري درآن محل نمايند. در هنگام جمع آوري تخم اطلاعاتي همچون تاريخ ‏تخمگذاري، شمارۀ گروه توليدمثلي و شمارۀ پن مولد نيز ثبت مي‌گردد. بدون اين اطلاعات اوليه، الگوي ژنتيكي گله ‏اصلاح نژادي قابل تشخيص نخواهد بود.‏
ورود تخم به جوجه‌كشي:‏
اولين كار پس از ورود تخم‌ها به ساختمان جوجه‌كشي، تميز و ضدعفوني كردن تخمها است. ورود تخم‌هاي ‏كثيف به داخل جوجه‌كشي سبب افزايش مرگ و مير جنين و جوجه‌ها خواهد شد، همچنين به علت نفوذ ميكروب به ‏داخل پوسته قابليت هچ پايين آمده و يا جوجه هايي با كيفيت پايين متولد خواهند شد. اين قبيل مشكلات سبب افزايش ‏ضايعات هفته اول پرورش خواهد گرديد. جهت تميز كردن و ضدعفوني تخم‌ها مي‌توان گرد و غبار و آلودگيهاي ‏سطحي تخم را با يك برس نرم، تميز كرد. تا حد امكان از شستن تخم‌ها با آب بپرهيزيد، زيرا اين عمل اغلب باعث ‏تركيدن تخم به علت آلودگي به مايكوپلاسما خواهد شد، چنانچه تخم خيلي كثيف باشد مي‌توان آن را با آب گرمي ‏كه دماي آن ‏F‏ ˚10بيشتر از دماي خود تخم است شست.‏
روش‌هاي ضدعفوني تخم‌ها:‏
‏1.‏ استفاده از گاز اوزون
‏2.‏ مه پاشي ماده ضدعفوني كننده مانند‎ virkon-s ‎
‏3.‏ دود دادن با پرمنگنات پتاسيم و فرمالين‏
‏4.‏ تركيبات كلره
‏5.‏ تركيبات چهارتايي آمونيوم
‏6.‏ الكل و اسيد سيتريك
در هر صورت روشهاي اصول بهداشتي در رابطه با تخم هميشه بحث برانگيز بوده است اما آنچه كه مشخص است رابطۀ ‏مستقيمي بين ترشح و تركيدن تخم در ستر با شستشوي تخم وجود دارد.‏
پس از زدودن آلودگي از روي تخمها آنها را به اتاق دود انتقال داده كه جهت دود دادن از پرمنگنات پتاسيم وفرمالين ‏استفاده مي‌شود (مقدار ماده مورد نياز جهت ضد عفوني هر متر مكعب شامل 7 گرم پرمنگنات و 14سي سي فرمالين ‏است). در هنگام دود دادن به دماي اتاق توجه كنيد، حرارت اين اتاق در بهترين حالت‏c˚ 27 و رطوبت نسبي آن 75% ‏توصيه مي‌گردد. اتاق دود مي‌بايستي كوچك و مطابق با ظرفيت تخم‌ها ساخته شود و داراي مكنده اي قوي بوده تا به ‏سرعت بتواند اتاق را از گاز خالي نمايد. براي دود دادن تخم‌ها از ظروف فلزي و يا سفالي استفاده مي‌گردد، از به كار ‏گيري ظروف پلاستيكي پرهيز كنيد چرا كه در اثر حرارت ايجاد شده آب خواهند شد. جهت مخلوط كردن مواد توجه ‏كنيد كه فرمالين بر روي پرمنگنات بايد ريخته شود. زمان دود دادن تخمها حدود 20 دقيقه بوده و براي اين كار بهتر ‏است از پريزهاي تايمري استفاده گردد تا هيچگاه خطايي در رابطه با روشن كردن هواكشها رخ ندهد. ‏
طول مدت ذخيره كردن تخم در انبار 10-2 روز در دماي‏‎ ‎‏ ‏c˚20-16 و رطوبت نسبي 75-70 % مي‌باشد. حفظ درجه ‏حرارت محيطي كمتر از ‏c˚3/18 به ما اجازه مي‌دهد كه مدت زمان انبار تخم‌ها قبل از انكوباسيون را افزايش دهيم، ‏همچنين نگهداري تخم‌ها در دماي بالاي ‏c˚5/20 موجب كوتاه شدن مدت زمان ذخيره سازي تخم در انبار، افزايش ‏متابوليسم و از دست دادن بيش از حد آب تخم مي‌گردد. مدت زمان ذخيره سازي تخم‌ها و كيفيت سفيده با هم ‏ارتباط دارند، به گونه‌اي كه در اوايل دوره تخمگذاري كه كيفيت آلبومين بالا است مي‌توان طول مدت نگهداري ‏تخم را افزايش داد و هر چه از دوره تخمگذاري مي‌گذرد به علت كاهش كيفيت آلبومين مدت زمان نگهداري تخم ‏شترمرغ در اتاق نگهداري كاهش مي‌يابد. به هر صورت تخم بايستي حداقل يك روز دراتاق نگهداري بماند، علت اين ‏امر انجام عمل كندلينگ در اين اتاق جهت تشخيص كيسه هوايي تخم و كاهش غلظت سفيده است. در طول مدت ‏نگهداري، تخم‌ها يك تا دو بار در روز با زاويه 45 درجه از حالت عمودي چرخانيده مي‌شوند تا به حركت زرده به ‏طرف اتاقك هوايي كمك نمايد. ‏
به محض اينكه اتاقك هوايي تخم شترمرغ بر اثر كندل كردن آن مشخص گرديد تخمها را بايستي طوري قرار داد كه ‏اطاقك هوايي در سمت بالا قرار گرفته و تخم با سطح افق زاويه 45 درجه را تشكيل دهد.
چنانچه تشخيص كيسه هوايي ‏ميسر نباشد چرخاندن تخمها بايستي به صورت افقي صورت بگيرد، در اين حالت تخمها به صورت افقي خوابانده شده ‏و هر بار 180 درجه مي‌چرخند، به طوري كه هر بار يك طرف تخم در زير قرار مي‌گيرد. چرخش يكبار در جهت ‏عقربه‌هاي ساعت و در نوبت بعدي در خلاف جهت عقربه‌هاي ساعت خواهد بود. ‏
چرخاندن تخمها بايد تا حد امكان با ملايمت صورت بگيرد زيرا تخمها نسبت به لرزيدن و تكان خوردن بسيار حساس ‏بوده كه اين حساسيت در مراحل ابتدايي انكوباسيون بيشتر است، در ضمن داشتن يك دستگاه شمارنده براي ثبت تعداد ‏دفعات چرخش و بازديد روزانه نيز مفيد مي‌باشد.‏
1 روز قبل از خروج تخمها از اتاق سرد و ورود آنها به دستگاه ستر دماي اتاق را به مرور افزايش داده تا در هنگام ورود ‏تخمها به دستگاه ستر هيچ يك از آنها عرق نكنند، در ضمن در اين روز بر روي تخمها برچسب زده مي‌شود كه حاوي ‏اطلاعاتي نظير شمارۀ تخم، تاريخ ورود تخم به ستر و... خواهد بود، بهتر است درج اطلاعات تخم در داخل دفاتر ‏جوجه‌كشي در همين روز صورت گيرد كه شامل اطلاعاتي نظير جدول زير خواهد بود.‏
رديف شماره ‏تخم شماره ‏والدين تاريخ
تخمگذاري ورود به ‏ستر وزن ‏ستر محل تخم ‏در ستر حذف ‏شدن وزن ‏هچري حذف
هچري وزن ‏تولد تاريخ ‏تولد شماره ‏پلاك
‏12 ساعت پيش از انتقال تخم‌ها به ستر مجددا به آنها دود داده مي‌شود. به خاطر داشته باشيد كه بلافاصله بعد از دود ‏دادن نمي‌توان تخم‌ها را به دستگاه جوجه‌كشي منتقل كرد زيرا اين كار باعث آسيب ديدن نطفه خواهد شد. ‏

انتخاب تخم جهت جوجه‌كشي:‏
تمامي تخم‌هاي توليد شده توسط مادران مولد جهت جوجه‌كشي مناسب نيستند مانند تخم‌هاي شكسته، كثيف و ‏يا داراي اشكال نامناسب، از ورود اين تخم‌ها به جوجه‌كشي پرهيز نماييد. تخم‌هاي خيلي بزرگ و يا خيلي كوچك ‏قابليت جوجه درآوري كمتري نسبت به تخم‌هاي متوسط دارند، همچنين مدت زمان جوجه درآوري تخم‌هاي خيلي ‏بزرگ طولاني تر از تخم‌هاي كوچك تر است و به درجه حرارت بالاتري جهت جوجه‌كشي نياز دارند.‏
دستگاه جوجه‌كشي:‏
انكوباتورها را مي‌توان به دو دسته «يك مرحله اي» كه در آن همه تخم‌ها با هم و به طور همزمان وارد دستگاه شده ‏و در يك روز از تخم خارج مي‌شوند و «چند مرحله اي» كه ورود تخم‌ها به ستر و تفريخ تخم‌ها در زمان‌هاي ‏مختلف صورت مي‌گيرد تقسيم‌بندي كرد.‏
از عوامل مؤثر بر جوجه‌كشي موفق مي‌توان به ژنتيك و تغذيه مولدين، بهداشت، طراحي صحيح جايگاه مولدين، ‏انتخاب دستگاه جوجه‌كشي مناسب، طراحي صحيح ساختمان جوجه‌كشي اشاره كرد.‏
‏ 4 عامل مهم در انكوباسيون مصنوعي تخم‌هاي شترمرغ بايد مد نظر قرار بگيرد:‏
‏ 1- درجه حرارت
2- رطوبت نسبي
3- تهويه
‏4- چرخش تخم ها
از بين فاكتورهاي فوق درجه حرارت انكوباتور مهم ترين فاكتور است. درجه حرارت دستگاه انكوباسيون بينF˚98-90 ‏مي‌باشد، اما بهترين درجه حرارت ‏F˚6/97 است، همچنين رطوبت نسبي آن 28-15درصد در جريان هواي زياد ( 5 تا ‏‏30 بار گردش هوا در ساعت)، غلظت دي اكسيد كربن حداكثر 03/0% و غلظت اكسيژن بالاي20% باشد. مدت زمان ‏لازم جهت انكوباسيون تخم‌هاي شترمرغ (از ورود تخم به دستگاه ستر تا ورود به دستگاه هچر) حدود 35-39 روز ‏خواهد بود. درجه حرارت دستگاههاي انكوباتور با توجه به موقعيت ساختمان داخلي دستگاه، اندازه و وزن تخم‌ها و ‏تعداد تخمي كه در دستگاه قرار مي‌گيرد متفاوت خواهد بود.‏
آب در بخش جوجه‌كشي جهت مقاصد شستشو و ايجاد رطوبت در اتاق انكوباسيون مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اين ‏آب بايد داراي استاندارد آبهاي مورد استفاده انسان باشد، شمارش كلي فرم آب صفر و ميزان «كل باكتري موجود در ‏آب» در آن حداقل باشد (200 تا 300 به ازاي هر ميلي ليتر آب) در غير اين صورت مي‌توان به آب كلر زد ‏‏(‏ppm‏5)، حتي در اين شرايط نيز باكتري پزودوموناس مي‌تواند هنوز زنده بماند و تحت تنوع زيستي تكثير پيدا كند، ‏بخصوص در تانكرهاي ذخيره سازي آب و لوله‌هاي كهنه آب كه محتويات آهن بالايي دارند. حضور باكتري ‏پزودوموناس در آب سبب افزايش تركيدگي تخم‌ها خواهد شد و محتويات تخم گنديده تا شعاع يك متري تخم‌هاي ‏ديگر را آلوده ميكند.‏
در روز 14 جوجه‌كشي لازم است كه تخم‌ها كندل شوند، هدف از اين كار مشخص كردن نطفه‌داري تخم‌ها و ‏خروج تخمهاي بي نطفه از دستگاه است. تخمها در داخل انكوباتور تحت شيب 45 درجه با سطح افق قرار گرفته به ‏گونه اي كه كيسه هوايي به سمت بالا بوده و هر 3 تا 4 ساعت تخم يك دور كامل مي‌چرخد. براي اطمينان از گردش ‏تخم‌ها مي‌توان از شماره اندازهاي موجود بر روي راكها استفاده كرد.‏
اگر تعداد كمي از تخم‌ها بيش از حد رطوبت خود را از دست داده باشند بايد آنها را جدا كرده و در دستگاه ديگري ‏با رطوبت بالاتر قرار داد و از طرفي بالا بودن رطوبت داخل انكوباتور نهايتا باعث كاهش از دست رفتن آب درون تخم‏، خيس و پف كردن جوجه‌هاي هچ شده خواهد شد.‏
كاهش درجه حرارت انكوباتور و ايجاد استرس سرمايي منجر به عقب افتادگي و رشد غيرطبيعي سيستم گردش خون و ‏قلب، كاهش رشد و توسعه غشاهاي جنيني و در نتيجه كاهش بازده تنفسي، كاهش استفاده از كيسه زرده و آلبومين مي‌‏گردد.‏
بهترين روش جهت مطمئن شدن از مناسب بودن حرارت دستگاه، استفاده از دماسنج‌هاي فارنهايت مي‌باشد. استفاده از ‏اعداد نمايش داده شده توسط نمايشگر دستگاه انكوباتور قابل اعتماد نبوده و سبب بوجود آمدن هچ ناموفق خواهد شد.‏
در طول دوره جوجه‌كشي 15-13% وزن تخم به واسطه تبخير آب داخل آن و از دست دادن دي‌اكسيدكربن كاهش ‏مي‌يابد كه اين عمل باعث افزايش حجم كيسه هوايي شده به طوري كه اندازه كيسه هوايي به 3/1 وسعت فضاي داخل ‏تخم شترمرغ در پايان دوره جوجه‌كشي مي‌رسد و همين امر باعث تامين اكسيژن لازم جهت تنفس جنين قبل از خروج ‏از تخم مي‌گردد.